Spacerując pod koniec kwietnia po uliczkach przedmieść japońskich miast, będziemy mieli okazję zobaczyć nad dachami domów trzepoczące na wysokich masztach kolorowe karpie. Jest to zapowiedź zbliżającego się Dnia Dziecka, Kodomo-no Hi, którego obchody zbiegają się z porą kwitnienia azalii i tym samym przyjemnie kojarzą się z wiosną. Kodomo-no Hi jest barwnym akcentem tej miłej pory roku, a kultywowanie zwyczajów z nim związanych ma przynieść dzieciom zdrowie, siłę i pomyślność.

Dzień Dziecka w Japonii jest świętem narodowym, które przypada na 5 maja i jest jednym z dni wolnych od pracy składających się na tzw. Złoty Tydzień. Święto wraz z jego współczesną nazwą zostało oficjalnie ustanowione w 1948 roku, ale jego korzenie sięgają wiele wieków wstecz. Stanowi ono ważny element tradycji i jest istotnym wydarzeniem w kulturze Japończyków. Wcześniej znane było pod nazwą Tango-no Sekku.

Tango-no Sekku ma długą i bogatą historię. W okresie Heian (794–1185) obchodzone było piątego dnia piątego miesiąca księżycowego, w porze sadzenia ryżu. Wnętrza domów przyozdabiano wówczas kwiatami shōbu, czyli leczniczej odmiany irysa,oraz pito herbatę z ich płatków. Irysy od dawna były nierozerwalnie związane z tradycją Tango-no Sekku i stąd na określenie tego święta zamiennie używano także nazwy Shōbu-no Sekku. Dzień ten miał niegdyś inne znaczenie niż współcześnie. Jego obchody wprowadzały w pozytywny nastrój i były swego rodzaju duchowym przygotowaniem do ciężkiej pracy. Miały także zapewnić ochronę przed nieszczęśliwymi zdarzeniami.

W okresie Kamakura (1185–1333), w czasach supremacji wojskowej, Tango-no Sekku stało się świętem celebrowanym głównie w rodach samurajskich. Choć zmienił się charakter święta, irysy pozostały ważnym elementem jego obchodów. Irys w języku japońskim brzmi identycznie jak słowo oznaczające „poszanowanie waleczności, męstwa”. W tym dniu sławiono więc ducha walki, odwagę i zwycięstwo. Młode, pachnące liście irysów dodawano do sake (shōbuzake) oraz do kąpieli (shōbu-no yu). Ponadto, od wieków wierzono, że irysy pomagają odpędzić złe moce, ponieważ ich liście przypominają swoim kształtem miecz.

W okresie Edo (1603–1868), kiedy ustały walki domowe i zapanował pokój, Tango-no Sekku zaczęło tracić swój „wojskowy” charakter, przekształcając się w święto sławiące siłę i męstwo. Na dachach domów wywieszano proporce z podobiznami walczących samurajów oraz stawiano maszty, do których przyczepiano wstęgi z wizerunkiem karpia – symbolu siły i wytrzymałości. W połowie okresu Edo święto Tango-no Sekku obchodzono już w celu zapewnienia pomyślności chłopcom, którzy przyszli na świat w ciągu minionego roku.

Z biegiem czasu święto przerodziło się w „dzień chłopców”, mający wróżyć im siłę, zdrowie oraz pomyślność. Tango-no Sekku nabierało coraz większego znaczenia, a jego obchody wzbogacano o nowe elementy. Podobnie jak w przypadku Święta Dziewcząt, Hina-matsuri,obchodzonego 3 marca, zaczęto ustawiać w domach dekoracje z lalek. „Majowe lalki”, gogatsu-ningyō, przedstawiały jednak bohaterów oraz wojowników i były dodatkiem do hełmu samurajskiego lub do całej zbroi, którą umieszczano w centrum dekoracji.Pojawił się także zwyczaj jedzenia w tym dniu kashiwa-mochi, ciasteczek ryżowych w liściach dębu, oraz chimaki, gotowanych na parze ryżowych stożków zawiniętych w liście bambusa, które kształtem przypominają irysy.

Najbardziej charakterystycznym i malowniczym elementem obchodów Tango-no Sekku stały się jednak koi-nobori, chorągwie w kształcie karpia. Zawieszone na wysokich masztach, powiewają one na wietrze, sprawiając wrażenie, jakby karpie płynęły w górę rzeki. Symbolika i zwyczaje związane z karpiami mają długą historię i są starsze niż święto Tango-no Sekku. W dawnych Chinach wierzono, że karpie po przepłynięciu długiej i rwącej Żółtej Rzeki, Huang He, zamieniają się w potężne, obdarzone niezwykłą dobrocią i wiedzą, smoki. Legenda ta trafiła również do Japonii, przypisując karpiom określoną symbolikę. Ostatecznie wykształcił się zwyczaj wieszania na masztach koi-nobori, poprzez które rodzice wyrażają życzenie, by ich dzieci były zdrowe, silne, dobre i nieustraszone, żeby odnosiły sukcesy w życiu i żeby, podobnie jak karpie, skutecznie stawiały czoła przeciwnościom losu.

Kolorowe karpie wykonane z papieru lub tkaniny zawieszane są nad dachami domów, w których mieszkają chłopcy. Czarny, największy karp, zazwyczaj wieszany najwyżej, symbolizuje ojca, czerwony lub różowy – matkę, niebieski zaś najstarszego syna. Jeżeli w rodzinie jest więcej chłopców, to ich karpie mają kolejno, według wieku, kolory zielony i fioletowy. Ze względu na duże zagęszczenie domów w większych miastach, piękniejsze, bardziej okazałe i ozdobne koi-nobori łatwiej można zobaczyć w małych miejscowościach i we wioskach, gdzie tradycja zawieszania na masztach tych barwnych proporców jest nadal pieczołowicie kultywowana.

Tango-no Sekku przez setki lat obchodzone było jako „święto chłopców”. Zmiana nastąpiła kilka lat po drugiej wojnie światowej, kiedy to parlament Japonii ustanowił dzień 5 maja dniem wolnym od pracy, nadając mu nazwę Kodomo-no Hi (Dzień Dziecka). W świadomości Japończyków dzień ten pozostał jednak świętem chłopców, mającym zapewnić im zdrowie i pomyślność. Dziewczęta obchodzą swoje święto w dniu 3 marca i choć Hina-matsuri nie jest dniem wolnym od pracy, jest równie piękne i ma bogatą wielowiekową tradycję.

Miejmy nadzieję, że kultywowane od wieków zwyczaje związane z obchodami dawnego święta Tango-no Sekku, a współcześnie Kodomo-no Hi, zostaną podtrzymane. Chciałabym, żebyśmy jak najdłużej mogli podziwiać kolorowe koi-nobori trzepoczące nad dachami japońskich domów, żebyśmy w tym pięknym majowym dniu nadal delektowali się ciasteczkami kashiwa-mochi i życzyli naszym dzieciom zdrowia oraz pomyślności.

Zdjęcia: Anna Łata

Anna Łata – absolwentka Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pedagog, nauczycielka języka polskiego w Szkole Polonijnej w Tokio od początku jej istnienia. Miłośniczka kuchni wegetariańskiej. W wolnych chwilach instruktorka tańca fitness zumba. Jej pasją jest psychologia oraz taniec.