National Art Center (Kokuritsu Shin-Bijutsukan) w Tokio obchodzi obecnie 10. rocznicę. Z tej okazji, od 27 września do 18 grudnia br., odbywa się tam wystawa poświęcona twórczości japońskiego architekta Tadao Ando. Ando jest architektem uznanym na świecie, otrzymał wiele nagród, m.in. w 1995 r. najbardziej prestiżową nagrodę architektoniczną Pritzkera. Urodzony w 1941 r., Tadao Ando reprezentuje obecnie już najstarsze pokolenie wybitnych architektów, do którego należą również Fumihiko Maki, Arata Isozaki, Yoshio Taniguchi, Toyo Ito i Itsuko Hasegawa. Jego twórczość przypada na okres powojennego „post-metabolizmu” i okresu „bubble” oraz „post-bubble” i współczesności.  

Replika kościoła „Church of the Light”

Wystawa pt. „Tadao Ando – Endeavors” (Andō Tadao Ten – Chōsen – ; Tadao Ando – Dążenia) pokazuje długą drogę, jaką do tej pory przeszedł twórca, który nadal dąży do pełnego i uniwersalnego wyrażenia swojego postrzegania architektury i świata. Ando, który nie odbył tradycyjnego wykształcenia uniwersyteckiego, rozpoczął swoją karierę architektoniczną w 1969 r., czyli prawie pół wieku temu, kiedy otworzył swoje atelier w Osace (Tadao Ando Architect & Associates). Wcześniej, będąc samoukiem, wykształcił się ucząc się stolarki, pobierając lekcje u projektantów i urbanistów, poznając rodzimą architekturę tradycyjną oraz podróżując po świecie. Największy wpływ na rozwój osobowości twórczej Ando mieli moderniści – Le Corbusier, Mies van der Rohe, Alvaro Aalto, Frank Lloyd Wright i Louis Kahn. Styl Ando w dużym stopniu wyrasta jednak z tradycyjnej japońskiej kultury, filozofii Zen, z tradycyjnego postrzegania przestrzeni oraz dążenia do symbiozy z naturą.

Na wystawie poznajemy jego wczesne prace, późniejsze, a także nie zrealizowane projekty i wizje architekta odnoszące się do przyszłości. Wystawa, której zamiarem jest zmierzenie się z przebytą przez architekta „drogą” i jego „dążeniami”, została podzielona na sześć części, które nawiązują do wyrażanej przez Ando filozofii architektury oraz do charakterystyki jego twórczości: “ORIGINS/HOUSES” (Początki/Budynki mieszkalne), “LIGHT” (Światło), “VOID SPACES” (Puste przestrzenie), “READING THE SITE” (Odczytywanie lokalizacji), “BUILDING UPON WHAT EXISTS, CREATING THAT WHICH DOES NOT EXIST” (Budowanie na tym co istnieje, tworzenie tego co nie istnieje), and “NURTURING” (Wychowywanie). Dziesiątki prac Ando przedstawionych jest na oryginalnych szkicach i rysunkach architekta, na rysunkach architektonicznych pochodzących z jego pracowni, a także na ponad 200 modelach. Zdjęcia i projekcje audio-wizualne jeszcze bardziej przybliżają jego dzieła. Dodatkowo obejrzeć można replikę słynnego kościoła „Church of the Light” (Kościoł Światła), zrealizowanego w Osace w 1989 r., a także wszystkie projekty Ando zrealizowane na przestrzeni trzydziestu lat na Wyspie Nakanoshima, które pokazane są na dużej makiecie, na tle której odbywa się projekcja filmowa. 

Realizacje na Wyspie Nakanoshima

Część pierwsza „ORIGINS/HOUSES” pokazując najwcześniejsze prace Ando obrazowo przedstawia typowe cechy jego architektury – ulubione przez niego materiały budowlane – jedwabiście wykończony beton, stal i szkło, ulubione proste, geometryczne formy, oraz kontrasty światła i cienia, tafle wody, oraz znakomite sharmonizowanie kompozycji z otoczeniem naturalnym. W ramach części drugiej – “LIGHT” obejrzeć można minimalistyczne realizacje, w których struktura ograniczona jest do minimum i służy jedynie wydobyciu piękna natury, która wnika do wnętrz w postaci światła, delikatnego powiewu świeżego powietrza i zmieniającego się widoku z wnętrza na skutek przemijających pór roku. Przykładami realizacji są wyeksponowane projekty kościołów i replica jednego w nich: „Church on the Water” (Yufutsu-gun, Hokkaido, 1988), „Church of the Light” (Osaka, 1989), oraz „Church in Hiroo” (Shibuya, Tokio, 2014). Część trzecia “VOID SPACES” nawiązuje do prób Ando stworzenia nowej przestrzeni miejskiej na zasadzie „urban guerrilla”, których przykładami są m.in. nowatorski budynek na rzeką w Kioto „TIME'S I & II” (Kioto, 1984/1991) oraz „Omotesando Hills” (Shibuya, Tokio, 2006). Następna czwarta część “READING THE SITE” eksponuje projekty, których koncepcja wynika z określonej lokalizacji. Takie projekty kompletnie zintegrowane z otoczeniem, które pojawiły się w twórczości Ando w końcu lat 1980., widoczne są szczególnie na przykładzie wielu realizacji w prefekturze Hyōgo, a także w Benesse House (Naoshima, Kagawa, 1992/1995) i inne realizacje na Wyspie Nakanoshima. Szczytowym osiągnięciem pod tym względem jest nowa realizacja Tadao Ando na Hokkaido – budynek z posągiem Buddy prawie całkowicie ukrytym pod kopułą pokrytego ziemią i zielenią holu – „Makomanai Takino Cemetery Hill of the Buddha” (Sapporo, Hokkaido, 2015). Piąta część ekspozycji “BUILDING UPON WHAT EXISTS, CREATING THAT WHICH DOES NOT EXIST” ilustruje stosunek architekta do tkanki historycznej, która podlega konserwacji i rewitalizacji, a dopiero potem rozbudowie wynikającej z potrzeby funkcji. Przykłady pochodzą z realizacji zagranicznych, m.in. w Paryżu, Wenecji i Niemczech. Ostatnia część wystawy “NURTURING” jest jakby uzupełnieniem sylwetki architekta, który poza twórczością architektoniczną angażuje się także w różne inicjatywy społeczne, m.in. związane z ochroną przyrody i krajobrazu naturalnego. Ando stara się wprowadzić do organizmu miejskiego czynnik naturalny – przyrodniczy, aby zapewnić ludziom lepszy kontakt z naturą. Wyrazem tych dążeń jest m.in. zrealizowana w Osace imponująca ściana zieleni – „Wall of Hope” (Osaka, 2013).

Wystawa poświęcona twórczości Ando jest znakomita pod względem merytorycznym i arystycznym. Organizatorzy, którymi są National Art Center, TBS, The Asahi Shimbun oraz Tadao Ando Exhibition Committee, zadali sobie dużo trudu, aby opracować i zilustrować przekrój przez tak bogaty dorobek architekta, a także, aby wznieść na dziedzińcu muzealnym replikę kościoła „Church of the Light”. Wystawa „Tadao Ando – Endeavors” jest interesująca przede wszystkim dla architektów, ponieważ jest to już klasyk, od którego warto się uczyć, zanim się wyruszy na samodzielne poszukiwania relacji pomiędzy formą, treścią i funkcją w architekturze i którego także później zawsze warto oglądać. Jest także atrakcyjna dla szerszej publiczności, która może poznać tego wybitnego twórcę oraz interesującego człowieka.

©zdjęcia E.M. Kido