Wystawa ikebany sōgetsu odbyła się w Tokio na przełomie listopada i grudnia 2021 r. w trudnym okresie pandemicznym i po raz pierwszy po dwóch latach przerwy.

Kadō (華道), japońska sztuka układania kwiatów polega na aranżacji kwiatów, a także innych roślin w połączeniu z różnymi materiałami. Jest również określana jako hana michi (花道; droga kwiatów) i ikebana ( いけばな; żywy kwiat, kompozycja kwiatowa). Ikebana skupia się na tworzeniu liniowych kompozycji przestrzennych wyrażających kolor i rytm. Ikebana odzwierciedla przywiązanie Japończyków do natury i ich postrzeganie przyrody wraz ze zmieniającymi się porami roku. W ikebanie zwraca się uwagę nie tylko na sezonowy akcent, ale także na kompozycję przestrzenną i kolorystyczną oraz zestawienie materiałów. Istnieją różne szkoły układania kwiatów, a style i techniki różnią się w zależności od szkoły. Obecnie sztuka wywodząca się z Japonii rozprzestrzeniła się na cały świat.

Jeśli chodzi o pochodzenie, przyjmuje się, że ikebana wywodzi się ze zwyczaju ofiarowania kwiatów, który pojawił się w VI wieku wraz z wprowadzeniem buddyzmu. Pierwsze kompozycje przypisuje się mnichom ze świątyni Rokkaku-dō w Kioto, założonej przez księcia Shōtoku (Shōtoku Taishi). Mnisi mieszkający nad brzegiem stawu (ike) nazywani byli „ikenobo” i stąd wywodzi się nazwa pierwszej szkoły ikebany. We wczesnych formach wysokiemu, pionowemu rdzeniowi środkowemu musiały towarzyszyć dwa krótsze rdzenie. Te trzy zasadnicze osie uosabiały niebo, człowieka i ziemię. W 1545 roku, w okresie Muromachi (1336-1573), szkoła Ikenobo (池坊) sformułowała ścisłe zasady pierwszego klasycznego stylu Rikka (立花), wymieniając siedem głównych gałęzi stosowanych w tego typu aranżacjach. Ikebana rozwijała się i stopniowo stawała się dostępna nie tylko w domach klas uprzywilejowanych.

Obecnie istnieje wiele szkół i stylów ikebany. W szkole Ikenobo istnieją trzy podstawowe style: Rikka, Shōka i Jiyūka. Rikka jest najstarszym stylem i wyraża piękno natury i jej różnorodność (istnieją Rikka Shōfūtai i Rikka Shimpūtai (współczesna)) [1]. Shōka to styl z okresu Edo, który wykorzystuje od jednego do trzech rodzajów materiałów kwiatowych, aby odzwierciedlić wygląd żywych roślin (istnieją Shōka Shōfūtai i Shōka Shimpūtai (współczesna)). Jiyūka, czyli Free Style, nie ma ustalonego wzoru i możliwy jest szeroki zakres ekspresji. Najważniejszymi szkołami ikebany są Ikenobo (szkoła tradycyjna), Ohara (小原流Ohara-ryū; 1912; wprowadziła zachodnie kwiaty i stworzyła podwaliny pod nowoczesną ikebanę) oraz Sōgetsu (草月流Sōgetsu-ryū; 1927; styl najbardziej swobodny). Założycielem szkoły Ohara był Ohara Unshin (1861–1916). Do stylów tej szkoły należą: najstarszy styl Moribana, Hana-ishō (podstawowy styl wolny), Hanakanade, Hanamai, Heika, Rimpa i Bunjinbana.

Szkoła ikebany sōgetsu zotała założona w 1927 roku przez Sōfū Teshigahara (1900-1979), który uznał ją za jedną ze sztuk kreatywnych „odzwierciadlającą serce twórcy”. Wnuczka założyciela, iemoto Akane Teshigahara, jest obecnie dyrektorem szkoły. Filozofia sōgetsu ikebana opiera się na założeniu, że kwiaty są naturalnie piękne, jednak dzięki ludzkiej kreatywności i oryginalności twórców można je ułożyć w taki sposób, aby ich piękno było jeszcze bardziej widoczne. W odróżnieniu do tradycyjnych szkół ikebany, twórcy ikebany sōgetsu uważają, że sztuka ta nie powinna być ekskluzywnym aspektem japońskiej kultury, z której może korzystać ograniczona liczba osób. Ikebana powinna być częścią stylu życia, który jest dostępny i ceniony przez wszystkich.

Doroczna wystawa ikebany odbyła się w siedzibie „Sogetsu Headquarters Building”. Sōgetsu Kaikan (1977) został zaprojektowany przez znanego architekta Kenzō Tange (1913-2005). Budynek w kształcie litery L posiada charakterystyczną szczelinę w narożniku. Ściany osłonowe ze szkła refleksyjnego są koloru niebieskiego. Jest to symboliczny hołd dla założyciela szkoły Sōfū Teshigahara, którego imię zapisuje się znakiem kanji oznaczającym „niebieski”. Na prośbę Teshigahary amerykański artysta japońskiego pochodzenia Isamu Noguchi (1904-1988) zaprojektował otwartą przestrzeń na parterze – „Sōgetsu Plaza”. Noguchi [2], twórca o szerokich zainteresowaniach, był architektem krajobrazu, rzeźbiarzem i dizajnerem tworzącym w stylu bioformizmu. Interesował się m.in. filozofią Sen-no-Rikyū, twórcy zasad ceremonii parzenia i picia zielonej herbaty (chanoyu). Jego rzeźby były minimalistyczne, a projekty ograniczały ingerencję w środowisko naturalne. Widać to na przykładzie założeń parku „Moerenuma Kōen” w Sapporo z 1988 roku (park został ukończony w 2004 r.), który m.in. poprzez odwołanie do ekologii można zaliczyć także do environmentu (environmental art). W „Sōgetsu Plaza” znajduje się ogród skalny o nazwie „Tengoku” („Niebo”; 1978), który jest wykorzystywany do wystaw ikebany, a także wystaw sztuki, pokazów mody i innych wydarzeń artystycznych. Praca oszczędna w środkach wyrazu wyraża ideę, jaką jest harmonia pomiędzy skałami, wodą i kwiatami.

„102. Doroczna Wystawa Sogetsu Flowers and Me” (“The 102nd Sogetsu Annual Exhibition Flowers and Me”) odbywała się w ogrodzie skalnym i na pierwszym piętrze. W ciągu miesiąca prace kilkuset artystów zostały zaprezentowane w dziewięciu odsłonach, z których każda trwała dwa dni. Ikebana wyglądała szczególnie pięknie na tle skalnego ogrodu Noguchiego. Wystawa odbyła się z okazji 20-lecia iemoto Akane Teshigahara. Ekspresyjne dzieło obecnej iemoto zostało zaprezentowane przed wejściem do budynku. Ikebana, a zwłaszcza ikebana sōgestu, często pojawia się jako element wystroju wnętrz. Istotne jest dopasowanie ikebany do wnętrza. W przypadku wystawy w Sōgetsu Kaikan architektura budynku, wystrój wnętrz oraz sztuka w postaci rzeźb i ikebany stworzyły wyjątkową harmonię.

©zdjęcia E.M. Kido

[1] http://poloniajaponica.jp/motyw-miesiaca/item/1597-ikenobo-ikebana-w-odniesieniu-do-krajobrazu 

[2] http://poloniajaponica.jp/kultura-i-sztuka/item/1563-isamu-noguchi-artysta-i-architekt-krajobrazu