W czasie powojennej industrializacji Japonia stała się żyzną glebą dla licznych sekt i kultów. Statystyki podają, że około 200 milionów Japończyków utożsamia się z jakąś religią, wiarą bądź sektą religijną. Jeden statystyczny mieszkaniec tego kraju jest więc wyznawcą conajmniej jednej religii lub sekty.
Przynajmniej teoretycznie każdy Japończyk jest wyznawcą rodzimej wiary shinto, która w dużej mierze kształtowała i nadal kształtuje mentalność oraz obyczajowość mieszkańców kraju wschodzącego słońca. Shinto, czyli po japońsku droga bogów albo raczej bóstw lub duchów zakłada, że Japonia jako jedyny kraj na świecie stworzona została przez niebiańskie bóstwa. Do shinto nie można się ani zapisać, ani wstąpić poprzez dopełnienie wymaganych obrzędów, bowiem wiara ta ogranicza liczbę swoich wyznawców do wybranego przez bóstwa narodu japońskiego. W odróżnieniu od religii doktrynalnych jak chrześcijaństwo czy islam, shinto nie posiada założyciela, proroków, nauczycieli, świętych, męczenników ani nawet świętych ksiąg wyznaczających moralną wykładnię wiary. Ze względu na taki charakter shinto należałoby więc nazwać nie religią lecz wiarą etniczną. Wyznawcą shinto jest tylko ten, kto urodził się Japończykiem, bo tylko Japończycy pozostają pod opieką bogów, bóstw lub duchów, które stworzyły Japonię i od tysięcy lat sprawują nad nią pieczę.
Shinto nie odgrywa obecnie tak silnej roli jak w okresie od 1868 do 1945 roku kiedy pełniło funkcję religii państwowej. Zapobiega temu zapis konstytucyjny, który mówi o oddzieleniu roli państwa i religii oraz gwarantuje wolność wyznania. Pomimo powierzchownej westernizacji obyczajów shinto bardzo silnie tkwi jednak w świadomości i obyczajowości Japończyków, choć jego obecność w życiu codziennym nie jest na pierwszy rzut tak bardzo widoczna.
Shinto jest politeistyczną wiarą przypominającą najbardziej wierzenia pogańskie lub wiarę starożytnych Greków i Rzymian. O ile jednak podobne wierzenia rozwinęły się na początku naszej ery w różnych kulturach świata, Japonia jest jedynym krajem wysoko rozwiniętym, w którym przetrwały one do czasów komputerów i robotów. Shinto powstało w rezultacie zmieszania się wierzeń i magicznych praktyk ludów napływających do Japonii z kontynentu. Droga bóstw określała stosunek rolniczych wspólnot plemiennych do otaczających je sił natury. Podobnie jak w innych cywilizacjach świata tak i w Japonii, wiara w siły natury oraz towarzyszące jej praktyki magiczne wynikały z potrzeby zapewnienia członkom plemienia pożywienia i przetrwania.
Na shinto składa się więc zespół praktyk religijnych sięgających czasów prehistorycznych. Najstarsze mity i legendy mówiące o początkach wybranego kraju spisane zostały w dwóch kronikach, czyli w pochodzących z 712 roku Kojiki (Księga dawnych wydarzeń) oraz w spisanych w 720 roku Nihongi lub Nihonshoki (Kronika japońska). Termin shinto pojawił się po raz pierwszy w tych drugich kronikach. Japończycy nazwali rodzimą wiarę drogą bóstw dopiero po konfrontacji z potężnymi, obcymi ruchami religijnymi i filozoficznymi jak buddyzm oraz konfucjanizm. Kojiki i Nihonshoki mówią o boskim pochodzeniu państwa japońskiego oraz dynastii cesarskiej. Dla shintoistów są tym samym czymś podobnym do Starego Testamentu w religii chrześcijańskiej. Kroniki nie zawierają wykładni moralnych ani nie pełnią funkcji tekstów religijnych, ale zawierają modlitwę o dobre żniwo oraz opis uroczystości wielkiego oczyszczenia, polegającego na puryfikacji czynności oraz rzeczy uznanych za nieczyste.
Święta ziemia
W wierzeniach shinto nie ma pojedynczego Boga-Stwórcy. Na początku były - według Kojiki - trzy niewidzialne bóstwa, które poczęły się w przestworzach wysokich niebios. Potem z czegoś, co się wyrzynało jak pęd trzciny1 powstały kolejne, niewidzialne duchy. Nie posiadały one kształtu ani płci, ale czasami występowały w parach. Zrodziło się siedem pokoleń duchów zamieszkujących niebiosa. Dzieła stworzenia ziemi japońskiej dokonała ostatnia para z siódmego pokolenia, która była pierwszą parą antropomorficznych duchów. A oto jak doszło do stworzenia archipelagu japońskiego:
Zwróciły się teraz wszystkie duchy nieba świętymi słowy
do Ducha Uśmierzającego Szlachetne Łono 2
Ducha Wzburzającego Szlachetne Łono 3
dwu prześwietnych osób, i rzekły:
Doprowadźcie do ładu tę rozchybotaną ziemię
i sprawcie by stwardniała.
Wręczono im potem bezcenną niebiańską włócznię,
oddając w ich ręce całą sprawę.
Wstąpiła tedy dwójca duchów
na most unoszący się na niebie,
a sięgnąwszy bezcenną włócznią w wody oceanu
zamieszała nią, aż się rozległ chlupot bełtania,
i podniosła ją ku górze.
Natenczas z grotu włóczni spłynął gąszcz iłu,
który się gromadził w wodzie i nawarstwiał tworząc wyspę.
Jest to wyspa Onogoro.
Zstąpiwszy z niebios na tę wyspę
upatrzyły sobie duchy odpowiednie miejsce
i postawiły tu słup niebiański,
a potem zbudowały dwór przestronny.
Zapytał wtedy towarzyszkę swą,
Ducha Wzburzającego Szlachetne Łono:
Jakie jest twoje ciało? - Tak ją zapytał.
I odpowiedziała mu: Moje ciało się rozwija,
jako się winno rozwijać, ale jest jedno miejsce,
które się nie rozwinęło, jak przystoi.
Rzekł na to prześwietny Duch Uśmierzający Szlachetne Łono
A moje ciało się rozwija, jako się winno rozwijać,
ale jest jedno miejsce, które się rozwinęło nadmiernie.
Spróbuję zatem wsadzić to miejsce mojego ciała,
które się rozwinęło nadmiernie, w to miejsce twojego ciała,
które się nie rozwinęło jak przystoi.
Zaczopuję je i zrodzisz wtedy ziemie.
Jak będzie z tym rodzeniem?
Odpowiedział mu Duch Wzburzający Szlachetne Łono:
Niech tak będzie! 4
Japońscy demiurgowie, czyli Duch Wzburzający i Duch Uśmierzający Szlachetne Łono dokonali aktu połączenia. Stali się pierwszą zaślubioną parą małżeńską i poczynając od wyspy Awaji zrodzili 8 głównych wysp Japonii, w tym wyspy Honshu, Kyushu i Shikoku. Potem małżonkowie zrodzili jeszcze 6 innych wysp. Nie było wśród nich wyspy Hokkaidō. Kiedy Izanami i Izanagi przestali rodzić ziemie, tchnęli życie w inne duchy, a te wzięły w opiekę miejsca swojego zamieszkania, czyli wody rzek i mórz, góry, niziny, wiatr i drzewa.
Najważniejszym bóstwem opiekuńczym Japonii jest zrodzony jakiś czas później Wielki i Święty Duch Święcący na Niebie 5, czyli bogini słońca i przestworzy wysokich niebios Amaterasu, która wysłała swojego wnuka na ziemię a ten z kolei był jakoby pradziadkiem pierwszego cesarza Japonii, którego pośmiertne imię brzmi Jimmu. Bogini Słońca wyposażyła wnuka w insygnia władzy czyli klejnoty (krzywulce), zwierciadło ze spiżu, którym niegdyś obrażoną Amaterasu wywabiono z niebiańskiej jaskini, oraz Miecz-Trawosiecz. Pomimo tego, że nie ma żadnych dowodów historycznych na istnienie cesarza Jimmu a tym bardziej na jego boskie pochodzenie, przekazane przez boginię Amaterasu pierwszemu władcy Japonii insygnia władzy przechowywane są podobno w świątyni Ise. Są one ukryte w wewnętrznej części świątyni i żaden zwykły śmiertelnik nie może ich oglądać. Drugim najważniejszym miejscem świętym jest świątynia w Izumo, gdzie raz w roku powracają podobno wszystkie bóstwa zwane po japońsku kami. Shinto posiada obecnie strukturę podwójną. Z jednej strony jest zlepkiem wierzeń i praktyk magicznych polegających na oddawaniu czci bóstwom, które mają wpływ na los człowieka i dlatego należy z nimi żyć w zgodzie. Z drugiej strony jest organizacją wyznaniową, której głównym kapłanem jest potomek bogów czyli cesarz, wiernymi wszyscy obywatele należący do państwa japońskiego a najważniejszym miejscem poświęcony kultowi cesarza i jego boskiej rodziny jest właśnie świątynia w Ise, która ma charakter sanktuarium narodowego.
Według wierzeń shinto, wszechświat jest polem rozgrywek między niezniszczalnymi energiami, które ujawniają się w postaci zjawisk natury. Wszystkie one są istotami boskimi i jako takim należy im się wyraz czci, w zamian za który działają dla dobra człowieka. Ich liczba jest nieograniczona i stale rośnie bowiem bóstwami stają się zmarli przodkowie oraz bohaterzy narodowi. Podstawową zasadą shinto jest wiara w świętość natury i życia. Poza postaciami bóstw i duchów przodków, istniejące we wszechświecie siły przejawiają się w manifestacjach potęgi natury oraz w tym co budzi uwielbienie i zachwyt. Pozaziemskie siły mogą przebywać zarówno w ludziach i zwierzętach jak i w obiektach materialnych. Kult shinto polega na składaniu ofiar w postaci pożywienia i owoców oraz recytacji archaicznych modlitw norito. Wierni proszą bóstwa o ochronę przed złem, dobre plony, oczyszczenie, zdrowie, pokój wśród domowników czy pomyślność w niebezpiecznych przedsięwzięciach jak podejmowanie działalności gospodarczej lub podróży 6. Do wierzeń shinto należą: kult natury w postaci przedmiotów martwych i zwierząt, kult przodków i zmarłych lub żyjących bohaterów oraz czczenie praojców i bóstw, które przyczyniły się do stworzenia Japonii. Japończycy wierzą, że cała natura jest boska gdyż została stworzona i jest zamieszkiwana przez bóstwa. Kult przodków służy zjednaniu łaski ich duchów dla żyjących. Duchy przodków mają wpływ na losy potomków. W zależności od tego czy oddawana jest im należna cześć, mogą się żyjącymi potomkami opiekować lub zsyłać nań choroby i nieszczęścia. W wielu japońskich domach są ołtarzyki dla dusz przodków, którym oddaje się cześć poprzez modlitwę i dary pożywienia.
Pojęcie tłumaczone na języki europejskie jako bóg, bóstwo lub duch zapisywane jest po japońsku ideogramem kami oznaczającym ducha, moc sprawczą lub potęgę twórczą. Bóstwa shintoistyczne nie przyjmują postaci ludzkiej ani płci i nie są zazwyczaj przedstawiane w dziełach sztuki. Do personifikacji niektórych duchów doszło pod wpływem zetknięcia się ze sztuką sakralną buddyzmu. Według Kojiki i Nihongi ziemię zamieszkuje 8 milionów duchów kierujących zjawiskami natury oraz każdym aspektem ludzkiego życia. Kami mieszkają w górach, w słońcu, wietrze, w drzewach, w wodzie i na księżycu. Kierują czynnościami i losami życia oraz mieszkają w przedmiotach używanych przez człowieka. Kami może zostać człowiek, który w jakiś sposób zasłużył się za życia, lub ten który po śmierci wywiera wpływ na życie społeczności. Za kami uznany był do 1945 roku każdy panujący cesarz. Obecnie za bóstwo uznany jest każdy zmarły cesarz, który na znak wejścia w grono duchów przyjmuje pośmiertne imię.
Kami charakteryzuje się tym, że posiada duszę nazywaną po japońsku: tama. Na świecie są dwa rodzaje dusz: aramitama, czyli dusze gwałtowne oraz nigimitama, które mają usposobienie spokojne. Poszczególne kami dają znać o swojej bytności szczególnie przez zmianę kształtu lub nadanie szczególnego piękna miejscu, w którym mieszkają. Namaszczony obiekt lub miejsce staje się tym samym miejscem sakralnym i buduje się wokół niego świątynię. Świątynia położona jest zwykle w pobliżu rzeki, koło drzewa które wyrosło w nietypowy sposób, niedaleko niezwykłego kamienia lub u stóp góry. Bliższemu kontaktowi społeczności z duszami kami służą ceremonie ich przywołania. Duszom oferuje się wówczas pożywienie oraz wino ryżową sake i wznosi się do nich prośby o dalszą opiekę. Podczas ceremonii tama spokojnych duchów wchodzi w przechowywany w świątyni przedmiot sakralny i błogosławi wiernych.
Ceremonie shintoistyczne niekoniecznie muszą odbywać się w świątyniach. Mogą być prowadzone w miejscach uświęconych. Uświęconym miejscem jest tradycyjnie prostokątna powierzchnia pokryta małymi kamykami, otoczona większymi kamieniami lub skałami i otoczona sznurami łączącymi drewniane słupki stojące w rogach prostokąta. W środku prostokąta leży duży kamień lub skała, pal lub rośnie drzewo. Uświęcone miejsce, na którym stoi świątynia otoczone jest zazwyczaj ogrodzeniem, a wejście na jego teren wieńczy brama torii zawierająca zwykle symbol powrozu shimenawa. Spleciona ze słomy ryżowej shimenawa jest jednym z atrybutów shintoistycznych ceremonii przyświątynnych. Należą do nich również: wiecznie zielone drzewko lub gałęzie drzewka sasaki oraz przywiązane do patyka albo gałęzi drzewa paski papieru. Szaman lub szamanka odganiają nimi złe duchy. Kompleks świątyni shintoistycznej składa się z dwóch podstawowych budynków, czyli zlokalizowanego w części frontowej pawilonu haiden, w którym kapłan wraz z wiernymi przywołują duchy i składają im ofiary oraz z położonego w głębi terenu świątynnego sanktuarium honden. Honden mieści obiekt sakralny, który jest darem od bóstw lub miejscem ich zamieszkania. Wierni nie mają wstępu do honden, a kapłani odwiedzają pomieszczenie tylko w czasie świąt.
Świątynia shintoistyczna jest centrum życia religijnego regionu i w wielu wypadkach poświęcona jest kultowi lokalnego bóstwa. Odbywane w niej rytuały składają się z odczytania tekstów starych modlitw norito, składaniu bóstwom ofiar z sake i pożywienia, organizowaniu przywołujących duchy tańców przyświątynnych kagura oraz festiwali matsuri. Prototypem tańców kagura był taniec bogini Amenouzume, która starała się wywabić z niebiańskiej pieczary ukrywającą się w niej boginię słońca Amaterasu. Amaterasu weszła do pieczary aby ukarać w ten sposób swojego nieokrzesanego brata Susanoo. Ulubionym zajęciem Susanoo było dokuczanie siostrze, która cierpliwie znosiła jego grubiańskie kawały do czasu kiedy brat wrzucił do jej komnaty trupa obdartego ze skóry konia. Zajmująca się wraz ze służebnymi tkaniem Bogini Słońca z przerażenia zraniła się czółenkiem tkackim. Oburzona zachowaniem brata ukryła się w niebiańskiej pieczarze. Aby uchronić się od występków brata zawaliła wejście potężną skałą. Amaterasu zabrała ze sobą światło, w rezultacie czego świat pogrążył się w ciemnościach, a nieokrzesane duchy zaczęły siać spustoszenie. Osiem milionów bóstw zaniepokoił ten fakt niezmiernie i postanowiły one za wszelką cenę wywabić boginię i przywrócić jasność światu. Dwa bóstwa wyrwały z korzeniami drzewo sasaki o pięciuset gałęziach i zawiesiły na nim klejnoty, lustro, skrawki papieru i płótna. Zgromadzono też piejące koguty. Na przygotowanej w ten sposób scenie wystąpiła znana z wesołego usposobienia bogini Amenouzume. Bogini wskoczyła na przewróconą beczkę i ku radości zgromadzonych zaczęła tańczyć. Wesołość bogów osiągnęła szczyt kiedy tańcząca obnażyła się do pasa. Zainteresowana przyczynami radości Amaterasu uchyliła zakrywającą wejście do pieczary skałę. Wówczas bóstwo Tajikaro chwycił boginię za rękę i wyciągnął z pieczary. Dwa inne bóstwa przewiązały skałę grubym powrozem z ryżowej słomy i przebłagały Amaterasu, aby na zawsze z nimi została 7. Epizod z ukryciem się Bogini Słońca jest jednym z najbardziej znanych mitów. Używane do wywabienia bogini przedmioty są nadal symbolami wykorzystywanymi w ceremoniach shintoistycznych i w architekturze świątynnej.
W Japonii nie ma tygodnia, w którym gdzieś nie odbywałby się festiwal religijny matsuri. Matsuri pochodzą z tradycji rolniczej i służyły głównie zyskaniu przychylności bóstw w uprawie ryżu lub podziękowaniu za obfite plony. Poświęcone są zazwyczaj bóstwom lokalnym i od XVII wieku służyły zacieśnieniu więzów wspólnoty wiejskiej lub miejskiej, a tym samym wzmocnieniu kontroli władz nad tymi wspólnotami. Festiwale nadal stanowią nieodłączną część życia Japończyków. Najbardziej znanymi matsuri są odbywające się w Gion w Kioto, Takayama w Hida czy Chichibu w regionie o tej samej nazwie, leżącym na północny zachód od Tokio. Matsuri jest procesją, podczas której ubrani w tradycyjne stroje wierni obnoszą po okolicy relikwiarz mikoshi symbolizujący miejscowego ducha kami. Obnoszeniu mikoshi towarzyszy najczęściej targowisko, występy artystyczne, picie sake i wesoła atmosfera.
Shinto nie nakłada na kapłanów większych zobowiązań do zachowywania surowych obowiązków życia codziennego, ograniczeń, zakazów ani nakazów. Wręcz przeciwnie, wiara zakłada, że należy używać żywota z wszelkimi jego przyjemnościami jak jedzenie i picie. Do wymogów shinto należy jednak utrzymanie czystości. Wierni muszą poddawać się oczyszczeniu, które przybiera zazwyczaj jedną z dwóch lub obydwie formy, czyli misogi oraz harae. Misogi to fizyczne oczyszczenie po kontakcie z brudem, czyli kegare. Do zbrukania należy kontakt ze śmiercią, chorobą, krwią, z przechodzącą menstruację lub rodzącą kobietą. Oczyszczenia misogi dokonał jako pierwszy Izanagi (Duch Uśmierzający Szlachetne Łono) po opuszczeniu krainy ciemności, w której przebywała jego małżonka Izanami (Duch Wzburzający Szlachetne Łono). Oczyszczenie harae jest formą zadośćuczynienia za zbrukanie i przyjmuje formę duchowego oczyszczenia przez poświęcenie. Susanoo (Porywczy Niepohamowany Mąż), który obraził boginię Amaterasu musi na znak harae złożyć tysiąc ław zastawionych ofiarami, obciąć brodę, wyrwać paznokcie rąk i nóg oraz udać się na wygnanie. Inną formą zachowania czystości jest okres wstrzemięźliwości zwany imi lub kessai. Polega on na wystrzeganiu się kontaktu z wymienionymi wyżej przejawami brudu, wstrzymaniu się od stosunków płciowych, kontaktów z osobami upośledzonymi, przestrzeganiu czystości przygotowania posiłków i kąpieli. Akt oczyszczenia w postaci obmycia twarzy i rąk oraz wypłukania ust towarzyszy wizycie w świątyni shintoistycznej. Tuż za wejściem na teren świątynny znajduje się zawsze miejsce z zadaszoną sadzawką lub zbiornikiem wodnym gdzie należy dokonać ablucji wodą zaczerpniętą czerpakiem na długim kiju.
Z buddyzmem a potem oddzielnie
Naukowcy uważają, że na początku pierwszego milenium shinto służyło usankcjonowaniu władzy cesarskiej i było ideologicznym spoiwem łączącym naród japoński. Przyjęcie w VI wieku buddyzmu przyczyniło się z jednej strony do usystematyzowania rodzimych wierzeń ale równocześnie rozpoczęło proces shintoistyczno-buddyjskiego synkretyzmu. Nowa, obca religia znakomicie pasowała do drogi bóstw, wzbogacała ją bowiem w warstwę doktrynalną. Shintoistyczne bóstwa uznane zostały za wcielenia Buddy i bodhisatwów, a świątynie shintoistyczne upodobniły się do świątyń buddyjskich. Shogunowie Tokugawa, którzy przez dwa i pół wieku (do 1868 roku) prowadzili politykę totalitarnej kontroli poczynań wszystkich warstw społecznych, a równocześnie izolowali Japonię od wpływów zagranicznych, odwoływali się do neokonfucjańskich zasad porządku społecznego. Neokonfucjanizm był dla shogunów bardzo wygodny bowiem głosił potrzebę zachowania zależności i posłuszeństwa m.in. poddanego w stosunku do pana, kobiety do mężczyzny, syna do ojca itd. Shinto oddaliło się wówczas od buddyzmu, a naukowcy studiujący kokugaku, czyli nauki narodowe, próbowali udowodnić, że porządek neokonfucjański jest cechą narodową Japończyków.
Po wyjściu z izolacji Japonia zdała sobie sprawę z politycznego i gospodarczego zacofanie w stosunku do Zachodu. Elita polityczna, która przejęła władzę z rąk shogunów, podjęła dzieło budowy nowoczesnego państwa. Jego struktura wzorowana była na strukturze państw europejskich. Ekspozycja na wzory kultury zachodniej po raz kolejny postawiła wymóg usystematyzowania tego co rodzime. Jedynym rodzimym systemem światopoglądowym było shinto. Budowie nowoczesnego państwa towarzyszyło więc wzmocnienie roli rodzimej wiary. Zaczęto od przywrócenia w 1868 roku majestatu władzy cesarza, potomka bogów. Po raz pierwszy od 800 lat cesarz stał się ponownie politycznym przywódcą państwa, a jego decyzja sankcjonowała każde posunięcie w polityce krajowej i zagranicznej. Jako symbol władzy wykonawczej a zarazem bóstwo i naczelny kapłan shinto, cesarz zajął w japońskiej rodzinie rolę ojca narodu. Należała mu się bezwzględną cześć i posłuszeństwo. Na podstawie cesarskiego rozkazu z 1871 r. shinto zostało oczyszczone z naleciałości buddyjskich i podniesione do statusu religii państwowej. Państwo finansowało od tej pory działalność świątyń narodowych, a podania o boskim pochodzeniu wysp japońskich i cesarza były nauczane w szkołach jako niepodważalne fakty historyczne.
Nacechowane nacjonalistycznie shinto stało się ideologicznym narzędziem w rękach cesarza, skupionych wokół niego oligarchów i rosnących w siłę kręgów wojskowych. Pogłębiający się w latach 20. kryzys gospodarczy, wielkie trzęsienie ziemi, które w 1923 roku nawiedziło równinę Kanto oraz osamotnienie Japonii na arenie międzynarodowej, przyczyniły się do wzmocnienia roli ugrupowań nacjonalistycznych skupionych wokół cesarza oraz grup, które wykorzystywały rolę cesarza do realizacji swoich zaborczych zapędów. Rozgoryczeni nacjonaliści postanowili w imieniu świętej ziemi japońskiej wydać wojnę Zachodowi oraz prowadzonej przezeń polityce kolonizacji krajów azjatyckich. Wojna miała być prowadzona w taki sam sposób jak zachodnia kolonizacja, czyli przez podbijanie poszczególnych krajów, wyzwalanie ich spod jarzma europejskich i amerykańskich mocarstw oraz włączanie ich w strefę wielkiej Azji, na której czele stała oczywiście wybrana przez bogów Japonia. Shinto zostało wykorzystane jako opium dla żołnierzy, którzy mieli oddawać życie w imię świetności cesarza i jego wielkiej Japonii. Shinto straciło pozycję religii państwowej dopiero po przegranej dla Japonii drugiej wojnie światowej. Świątynie przestały być dotowane z budżetu państwa, ale kilka z nich, jak np. świątynia w Ise, zachowało tradycyjny, narodowy charakter.
Pomimo postępującej sekularyzacji, Japończycy są nadal związani z tradycją shinto. Zachowują obyczaje polegające na uczestniczeniu w matsuri, obwieszczaniu bogom zawarcia małżeństwa czy narodzin dziecka. Miliony Japończyków odwiedzają świątynie shintoistyczne w święta Nowego Roku. Kupują wówczas strzałę, która ma odpędzać złe moce, lalkę daruma, talizmany i paski sztywnego papieru z nazwą świątyni. Umieszcza się je na domowym ołtarzyku jako dewocjonalia mające zapewnić pomyślność na cały rok. Przedmioty z zeszłego roku zanosi się z powrotem do świątyni, gdzie się je pali. Kapłan shintoistyczny zapewnia przychylność bóstw po zakupie samochodu, przy budowie nowego domu i jest obecny przy budowie oraz otwarciu studiów telewizyjnych, fabryk czy domów budowanych przez wielkie korporacje. 15 sierpniu każdego roku, czyli w rocznicę kapitulacji Japonii, uwaga mediów koncentruje się na próbie przewidzenia, czy premier i członkowie jego gabinetu odwiedzą świątynię Yasukuni, mieszczącą prochy bohaterów narodowych, w tym skazanych na śmierć zbrodniarzy wojennych.
Modlitwy shintoistyczne mają charakter osobisty i ograniczają się najczęściej do wizyt w świątyniach w celu złożenia prośby o udany egzamin, małżeństwo, narodziny dziecka, podróż czy o powodzenie w interesach. Nie ma ustalonego tekstu modlitw i każdy modli się po swojemu. Modlący się nie wchodzą najczęściej do sali nabożeństw. Modlitwa polega na przywołaniu duchów poprzez pociągnięcie grubego sznura od dzwonu, dwukrotnym klaśnięciu w dłonie, ukłonie i ponownym klaśnięciu w dłonie. Towarzyszy jej wrzucenie drobnego pieniążka do skarbonki umieszczonej przed budynkiem świątyni. Obok świątyń o znaczeniu ogólnonarodowym, istnieją świątynie poświęcone kultowi popularnego bóstwa jak inari (bóstwo urodzaju ryżu) oraz świątynie poświęcone wyłącznie bóstwu lokalnemu. Poszczególne świątynie działają niezależnie od siebie, ale należą zazwyczaj do Stowarzyszenia Świątyń Shintoistycznych.
